Herra forseti.

Má ég nú gefa skýrslu um það, sem Dr. Evatt sagði í Palestínunefndinni 19. nóvember 1947? Á 23. fundi nefndarinnar spurði fulltrúi frá Venesúela: "Nefndin kaus hér þrjár undirnefndir, ekki aðeins tvær heldur var sú þriðja skipuð til að koma á sáttum. Þessi 3ja nefnd var skipuð samkvæmt tillögu frá fulltrúa Venesúela og var ætlast til þess að hún talaði við báða þessa aðila í deilunni. Ég leyfi mér allra virðingarfyllst að spyrja formanninn hvað nefndin hafi gert í þessu máli og ég er honum þakklátur fyrir ef hann vildi skýra frá árangrinum?"

Formaðurinn sagði: "Það eina, sem ég get sagt nú er það, að ég og félagar mínir, varaformaður nefndarinnar, fulltrúi Síam og ritari nefndarinnar, fulltrúi Íslands, hafa ekki gleymt okkar skyldu. Við reyndum að fá aðilana til að talast við, en eðli okkar tilrauna var slíkt, að ég má ekki gera opinber svörin, sem við fengum, eða þau tilmæli, sem okkur bárust og þessu fór fram allan tímann. En í sannleika sagt eftir þeim svörum að dæma, sem við fengum, var mér það augljóst, að það mátti heita útilokað, að málinu yrði ráðið til farsælla lykta. En það er víst, að fram að þessari stundu höfum við haft í frammi alla viðleitni, sem hugsast gat. Við skrifuðum nokkur bréf í samræmi við óskir allsherjarnefndarinnar, en ég áleit að það mundi aðeins gera málið erfiðara ef ég færi lengra en að skýra frá því, að okkur fannst verkefni okkar vera örlagaríkt og að við hefðum ekki vanrækt það."

Hinn 22. nóvember, á 28. fundi nefndarinnar, gaf Dr. Evatt aðra skýrslu til svars við athugasemdum frá fulltrúa El Salvador: "Ég hygg að Hr. Castro hafi ekki verið viðstaddur á fundi nefndarinnar þegar ég skýrði henni frá því, sem gerst hafði í sambandi við tilraunir okkar til að sætta aðila þessa máls. Varaformaður nefndarinnar, ritari og formaður hennar rannsökuðu málið frá öllum sjónarmiðum. Við komumst að þeirri niðurstöðu að fram til þessarar stundar væri ekkert frekara unnt að gera. Það var vegna þess, að samkomulagi milli aðila var svo erfitt að ná, að þetta mál var lagt fyrir S.þ. Mér sjálfum var það ljóst, að sættir gátu ekki náðst, þrátt fyrir tilraunir okkar, fundahöld og bréfaskriftir, fyrr en þessi nefnd, sem féll undir allsherjarþingið, hefði tekið sína ákvörðun."

Af þessu má fulltrúunum vera ljóst, að allar tilraunir til þess að koma á sáttum virtust fyrirfram dauðadæmdar. Báðir aðilar héldu fast við sitt, hvor um sig trúði því fastlega, að hans málstaður mundi sigra, annað hvort í nefndinni eða á allsherjarþinginu.

Sáttanefndin fylgdist nákvæmlega með því, sem gerðist, bæði í undirnefnd 1 og undirnefnd 2. Til allrar óhamingju virtist bilið milli aðila of breitt til þess að það yrði brúað friðsamlega. Arabar virtust ekki vilja fallast á fjöldainnflutning Gyðinga, né að veita sjálfstæði ríki Gyðinga í Palestínu. Gyðingar vildu ekki sætta sig við neitt minna en nokkurn veginn frjálsan innflutning og vonir um sjálfstæði. Milli þessara tveggja andstæðna var ekki unnt að koma á neinum sáttum á meðan þetta vandamál var til meðferðar hjá Sameinuðu þjóðunum.

Rannsóknarnefnd Sameinuðu þjóðanna í Palestínumálinu, snéri sér margsinnis til Stórráðs Araba og leitaði samvinnu þess, vegna starfs nefndarinnar, en því var neitað. Í Palestínunefnd þessa þings, sagði fulltrúi Stórráðs Araba, að hann mundi því aðeins taka þátt í starfi hennar, að fallist væri á stofnun eins sjálfstæðs ríkis, en ekki að því er snertir tillögur rannsóknarnefndarinnar, - hvorki meiri hluta hennar né minni hluta.

Enn á ný í undirnefnd 1 í Palestínunefnd þessa þings, var Stórráði Araba boðið að taka þátt í ákvörðun nefndarinnar, að því er snerti hin nýju landamæri hinna tveggja ríkja innan Palestínu, en aftur var svarið það, að ráðið vildi aðeins taka þátt í umræðum um stofnun eins allsherjarríkis í Palestínu.

En nú á síðustu stundu, rétt í því að verið er að ganga til atkvæðagreiðslu kemur fram athugasemd um starf sáttanefndarinnar og það er jafnvel gefið í skyn, að sættir hefðu verið hugsanlegar. Hitt er þó vitað, að sáttanefnd reyndi allar leiðir, en árangurslaust. Ennfremur er það ljóst að fram til síðustu stundar höfðu engin ákveðin tilboð eða tillögur um sættir eða samkomulag legið fyrir.

Mér virðist nú, að það kunni að vera hugsanlegt að fyrst eftir að Sameinuðu þjóðirnar hafa tekið sína föstu ákvörðun og þegar að báðir aðilar verða að horfast í augu við blákaldar staðreyndir, að þá geti augnablik sáttanna runnið upp en fyrr ekki. Ég vona í lengstu lög, að skynsemi foringja beggja aðila geri þeim það ljóst, að það er betra fyrir þá að búa saman sem góðir nágrannar, heldur en að eiga það á hættu, að hvor út af fyrir sig eigi að tortímast. Það ætti að vera ein af aðal skyldum þeirrar nefndar, sem nú verður kosin til að stjórna Palestínu á næstu mánuðum, að leita allra ráða til að koma á sáttum milli þjóðanna í landinu helga.

Þessi lönd voru fylgjandi: Ástralía, Belgía, Bólivía, Brasilía, Hvíta Rússland, Kanada, Costa Rica, Tékkóslóvakía, Danmörk, Dóminikanska Lýðveldið, Ekvador, Frakkland, Guatemala, Haiti, Ísland, Líbería, Lúxemborg, Holland, Nýja Sjáland, Níkaragua, Noregur, Panama, Parugay, Perú, Filippseyjar, Pólland, Svíþjóð, Úkraína, Suður-Afríka, Sovétríkin, Bandaríkin, Uruguay og Venesúela.

Þessi lönd sátu hjá: Argentína, Kína, Chile, Kólumbía, El Salvador, Eþíópía, Hondúras, Mexíkó, Stóra-Bretland og Júgóslavía.

Þessi lönd greiddu atkvæði á móti: Afganistan, Kúba, Egyptaland, Grikkland, Indland, Íran, Írak, Líbanon, Pakistan, Saudi-Arabía, Sýrland, Tyrkland og Yemen.

Heimild: Lesbók Morgunblaðsins, 6. tölublað, 15. febrúar 1948 bls. 77-80